Üç yıldır devam eden Rusya Ukrayna savaşı Trump’ın ABD başkanı seçilmesiyle artık başka bir noktaya evrilmiş durumda. Putin ile heyetler arası görüşmeler, kendisinin telefon görüşmesi, Ukrayna devlet başkanının Beyaz Saray’da içine düşürüldüğü durumu da ilave edip hepsini toplayınca sanki yakın gelecekte her şey değişecek gibi duruyor. Bütün bunlara şahit olurken hayatımıza birden değerli madenler ve nadir toprak elementleri konusu girdi. Trump önce 500 milyar dolarlık Ukrayna’nın ABD’ye borcundan bahsetti bunu açık açık tahsil edeceğim dedi sonra 500 milyar dolar daha aşağılara düşürüldü ama istenen şey değişmedi; değerli madenler ve nadir toprak elementleri.
Değerli madenler adı üzerinde ekonomik olarak en pahalı, piyasada en çok aranan, talep edilen madenler. Altın, gümüş, bakır, platin, paladyum, çinko gibi. Nadir toprak elementleri ise adı üzerinde yaygın olmayan nadir olarak yeryüzünde bulunan elementler. Kendi içerisinde ikiye ayrılır hafif toprak elementleri ve ağır toprak elementleri. Lantanit, itriyum, skandiyum gibi. Özellikle teknolojik ürünler için hayati öneme sahip nadir toprak elementleri. Bugün ihracatınızın çok olması hayat kurtarmıyor ihracatınızın içerisinde yüksek teknolojik ürünlerin payının fazla olması hayat kurtarıyor. Eskiden güneş, kum, deniz ile tatil satmak, yani turizm gelirleri hayat kurtarıyordu ama artık maalesef hayat kurtarmıyor yine ülke için çok önemli bir gelir kaynağı ama sizi ileriye taşıyacak, gelişmiş ülkeler sınıfına sokacak kadar bir öneme sahip bir gelir kalemi değil artık.
Yeni nesil teknolojik ürünleri geliştirebilmek için nadir toprak elementlerine ihtiyaç fazla. Aslında çok nadirde değil bu elementler ama bulmak zor ve çıkarıp, işlemek çok zor belki de bu yüzden NADİR kelimesi ile tanımlanıyorlar. Bunların en önemli özelliği üretimi kolaylaştırıyorlar, ürünü daha dayanaklı hale getiriyorlar o yüzden değerliler.
Bugün Dünya’da rezerv olarak en azından kanıtlanan kısmıyla Çin birinci sırada yaklaşık Dünya’daki toplamın %35’i Çin’de, sonra Vietnam geliyor, ondan sonra Brezilya geliyor, Rusya diye sıralama devam ediyor. Örneğin yeni nesil telefonlarda yedi, sekiz farklı nadir toprak elementleri kullanılıyor , bir başka kullanım alanı elektrikli arabalar , evimizdeki floresanlar mesela. Elektrik ve elektronik her üründe karşımıza çıkıyorlar.
Bugün Dünya’da nadir toprak elementlerinin çok daha fazla konuşulur olmasının ana nedeni ABD- ÇİN arasındaki ticaret savaşları, çünkü bugün Dünya’da teknoloji deyince ilk akla gelen Dünya’nın en büyük ekonomik iki süper devi Amerika ve Çin. Hem Amerika hem Çin bu konuda ileriye geçmek ve bir diğerine bağımlı olmak istemiyor.
Bu nadir toprak elementleri her zaman toprak altında saf haliyle bulunmuyor başka elementler ile beraber bulunuyorlar onları ayrıştırmak, çıkarmak ve işlemek çok zor o yüzden çok değerliler. Bugün Dünya’daki en büyük endüstrilerden bir tanesi otomotiv endüstrisi yıllık dört , beş trilyon dolarlık büyüklüğe sahip bir alan. Belkide 100 yıl sonra bir dönüşüm yaşıyor otomotiv endüstrisi , bu alanı domine eden ülkeler zorlanmaya başladılar buna en güzel örnek Almanya, yıllardır Mercedes, BMW, ve Audi gibi Dünya devi markaları ile Dünya’da büyük söz sahibi olan Almanya bu değişim ve dönüşüme adapte olmakta zorluk yaşıyor, bu konuda başı çeken , dönüşümün öncüsü Çin gibi duruyor , Çinli araçlar dünya pazarlarını en azından şimdilik domine ediyorlar. çünkü hayatımızda artık elektrikli araçlar gerçeği var her ne kadar pazar payları genel içerisinde hala az da olsa günden güne artan ve alışkanlıkları değiştiren bir pazar payı söz konusu. Elektirkli araçların üretiminde en büyük maliyet kalemi piller burada lityum teknolojisi kullanılıyor. Lityumu doğrudan nadir toprak elementi olarak sayamayız ama nerdeyse o kadar önemli. Burdada Çin hem bu kaynağa sahip hem de akıllı hamleler yapmış mesela Şili ile yaptığı anlaşma ile çıkarılmasına , işlenmesine yardımcı oluyor ve elbette kendi ihtiyacı için alıyor ve kullanıyor. Hakikaten ÇİN üretim, pazarlama, ihracat konularında kesinlikle örnek alınması gereken bir ülke, Latin Amerika’da Çin’in en iyi ilişkiye sahip olduğu ülkelerin başında Şili geliyor. Lityumu domine eden ülke Çin olduğu için de elektirkli araçlar pazarında öne çıkmış durumda.
Peki Türkiye bu işin neresinde?
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Temmuz 2022’de Türkiye’de Eskişehir bölgesinde 694 milyon tonluk nadir toprak elementi rezervi keşfedildiğini resmi olarak deklare etmişti fakat yabancı kaynaklar , uluslararası uzmanlar aynı görüşte değiller , Dünya’da rezerv bakımından birinci sırada olan Çin’den sonra bu keşif şayet doğruysa ülkemizi ikinci sıraya yerleştirecek. Tabi yazının başında da belirttiğim üzere bulunması anlam ifade etmiyor bunu ayrıştırmak, çıkarmak ve sonra da işlemek çok uzun ve zorlu bir yol. İşin uzmanı uluslarası isimlere göre Türkiye’de nadir toprak elementleri kesinlikle var ama bu açıklanan rakamın çok çok altında rezerve sahip ülkemiz. Hatta iş o kadar ileriye gitti ki, Çin Komünist Partisi’nin yayın organı Global Times’da çıkan ve içinde devletin desteklediği bir Bao Gang Birleşik Çelik Grubu’nun (United Steel Group) yaptığı açıklamada ise Enerji Bakanı Dönmez’in açıklamaları eleştirildikten sonra dünya çapında çeşitli endüstriler tarafından kolayca tüketilen bu metalleri içeren rafine bileşiklere atıfta bulunuldu ve “bu rezervler gerçekten nadir toprak oksitleri şeklinde ise bu rezerv ölçeği dünyada bir numara olmalı.” denildi.
Çin nadir toprak elementlerine sahip bununla birlikte bunların ayrıştırılması, çıkarılması ve en sonunda da işlenmesi konusunda çok uzman bir ülke konumunda , bizim gibi bu kaynaklara sahip ülkelerin Çin ile çok yakın işbirliği içerisinde olması gerekiyor.
Türkiye’nin 300 yıllık ekonomi yolculuğuna bakarsanız Dünya ekonomisinden aldığı pay hep %1, hiç değişmiyor , son kırk yıla bakın Dünya’nın en büyük yirmi ekonomisi arasında ama bir kez olsun bile ilk on ekonomi arasına giremeyen bir Türkiye var karşımızda. Yollar, hstaneler, köprüler, konutlar hepsi tamam ülkeyi ileriye taşıyacak olan , şampiyonlar sınıfına sokacak olan şey yüksek teknolojik ürünler biz burada hala çok gerilerdeyiz.Yakın gelecekte en büyük avantajımız olan genç nüfusta dezavantaja dönüşecek o yüzden bugünden tezi yok ACİLEN yüksek teknolojik ürün üretimine ve ihracatına odaklanmamız gerekiyor. İHA VE SİHA örneği çok can alıcı bir örnektir bunu beceren bir ülke diğer alanlarda da stratejik davranır, akıllı hamleler yaparsa başarabilir.
